布農族自稱Bunun,Bunun也泛稱人類,布農族有五個亞社群丹社、卡社、巒、卓與郡。分居現有的行政區域南投縣、花蓮縣、台東縣與高雄市,布農族語的方言也非常多元,但是Bunun這個詞彙是我們布農族的統合自稱。那麼Bunun的語意怎麼解釋呢?相信布農族人都想知道。我們這一則的語料人是卓社群的Tanpilic洪文和老師。現在我們嘗試探討Bunun一詞的語意!
(布農族卓社語
優級認證 Tanpilic(洪文和) Bunun
Ma'az ca nanu' tupa'un tu Bunun
到底什麼叫Bunun(人布農族)
ngaan is Bunun dii ki'
就是Bunun這個詞彙的語意
madia' amin Bunun haipi' asat maqancaip tu
很多現代的人也想知道
tupa'unta tu Bunun
我們被稱之為布農
tupa'un Qalavang tupa'un tu Puut
被稱之為泰雅被稱之為閩南
tupa'un tu Amicuku' mangka'
被稱之為布農阿美族等等那些人
madia' amin ngaan ngaan ha'an tupa'un tu
還有很多的名稱
i'anakan a tupa'un tu qalinga mangki' a qa
在自己的這些語言上
Haipin na munca'anta tupa'un tu
現在呢 我們在這所謂的
Nanu' ala ma'az tu imi' ca tupa'un tu Bunun dii ki'
Bunun一詞到底有什麼語意
Na iha'an dii pisqanciap is qalinga dii ki'
將在這裡研討這個詞彙
Ua' minaha'anta tupa'un tu maqtu'in
我們從已經可以
tumbakunta saduu ka haqail mangka' qa
翻閱的書刊上談起
madia' amin ca
談到很多
sinbabazbaz tu mina'ica ca Bunun qabasi'
Bunun早期的起源
na maiza amin ca tupa tu
也有人說是
minaca'an dau ma'az ac kana'
從 什麼的
matas'i dau ca Bunun qabas is Dalaq dau ka a
據說古時代的人(神)用土造(人)的
na minvavaivi dau ca dalaq
土人起了變化
maiza dau ca maduqlacang dau ka a
有的還是成白色的
mataqdung dau ha, na mapusqaiv mangkuni'
成了黑色的 那些是成棕色的
vaivivaivi ca Bunun mangki' i'
這些人是不同(皮膚)色的
maiza amin ca sinbazbaz is
也有從
minaca'an Takitudu dii tupa tu
卓社群的講法說
ma'az dau ca Bunun a inaca'an daus tu
據說Bunun是在
sintas'i daus ma'az ac kana'
創造於 什麼了
hazauqhazauq taki' a kukua' a'
滾大便的蟲啦(糞金龜)
minaha'an ta' dau
據說是從那事件上
ua' saduu'anku ca paitasan mangki' a
我看這些文章
minaha'an qabas sinpatas is Bunun qabas
是從以前族人所寫的
Pakisan sinbazbaz ha'an tu qalinga dii ki'
是Pakisan氏族所寫的這篇文章
ua' tupa amin tu icia dau
這文章也說是
Qai'ial qabasang ac kini' tu siniza' ca qalinga dii ki'
由日本時代所採集的
ua',minaca'an ti' azam muqnang pismantuk tu
我們從這個觀點上我們重新思考分析
nanu' tukau'un ca Bunun dii ki'
到底Bunun如何解釋
ma'az tu imi' ac kini'
這個是什麼意思呢
ua'madia'in ca sinaduu'an mangki'i'
之後就多了些見解
vaivivai qana ca sinbazbaz is Bunun tu
原來布農族人的說法是不一的
mina'ica dau ca Bunun
Bunun出現
mangki' mintasal ha'an aidalaqan dii ki'
在這個世界的源頭是什麼
ua' ha'an ti'am pismantuk tu
我們就在這個點上思考
maiza dau ca ala qais is Bunun dii dau
據說Bunun是有(變化形成的)界面的
mina'ica saduus paitasan mangki'
從這些文章來看
minaha'an sinpatas it tamaTaungan
從長者Taungan的文章來看
Maiza qana ca sinpatas it
原來長者
tama Taungan qabas tu
Taungan以前也有寫到
tu ha'anang Uva'azang cia siningang a cia
當還在(古居地)時 小時候 年輕時
Ua' maca sinpatas mangki' a
這些文章
Maiza ca sinpatas cia tupa dau tu
他曾寫道
Ma'az dau ca bunun qabas a qa
據說在古時代是人類的(不同種)
Tangausang mintasal ha'an aidalaqan dii ka qa
是先前出現在這個世界的
Ua', nii'ang dau nanau' tupa'un tu Bunun dii
但還不是真的被稱為人類
Mucqa' dau mivavaivi dau
據說是常變化的
Anaqat tupa ca sinpapatas ha'an
所以在那些所寫的
haqail mangka' saduu'an tu
書刊上常看到
Maca bununi' a maqtu' minluqai'
人類是可以變成鳥類
Maca bunun mangkun a mucqa' minqanvang
即是人類突然變成水鹿
Ua', minluqai mangkun a
變成那些鳥類
Minmuut mangkun
變成這些草類
Minvavaivi mangkuni'
變化多端的那一些
Ua' tupak at tama Taungan dau tu
據長者Taungan說
Uuca ha'anang tudiip ca iniqumican mangki' a qa
在過去時代的這些生活樣貌
Nii'ang a kana tupa'un tu nanu' tu Bunun
還不算是真正的人類(布農族人)
Amin tupakat tamaTaunga tu
長者Taungan也說
Maca Bunun qabas a
古代的人類
Nii' tu mataz dau
是不會死的
Na mu'haz dau maupas ivut a'
就好像蛇一樣
Mu'uman ca Kalkal a
那個皮脫落
Na minbaqlu muqnang dau mintanmiduu miqumic
生命更新又如少年一般的活著
Tupa'us Bunu tu kangkul
族人稱為kangkul(舊皮更新)
Kangkul dau ca maupa dii
這樣就是舊皮更新
Mucqa' dau mu'uman dau ca kahung dau ka
皮膚突然脫落下來
Na muqna dau mintanminduu ca bunun dii ki'
這個人將會再度年輕
Maupa ta' qabas dau
據說古時代就是這樣
Anaqat tupa ca madadaingaz tu
所以耆老們說
Maca Bunun qabas a
古時代的人類
nanu' tupa'un tu maitangausan a bunun
是先前的人種
Anaqat maca ha'an haqail mangka' a qa
所以在相關這些文章(內容描述)
Altupat Bunun ha'an Taivang ti' a qa
無論是在台灣的各個布農族群
Maiza amin bunun tupa tu
也有社群描述說
Maca Bunun ha'an qabas ha'an dalaq dii ha
古時代在地球上的人種
Maiza ca tupa'un tu Tibiqai'iun a
有的叫做扁桃腺腫大人種
Maca Tibiqai'iun a idaza' daus
據說扁桃腺腫大人種
luhumi' miqumic dau ka'
是生活在雲端上
Maiza ca Tivisvissan dau ka'
據說還有的是長尾巴人種
Na ikumbu' dalaq mangka' miqumic dau ka'
據說是在地裡面生存
Ua'. Nai ti'
所指的就是這些
Ha'an tudiip ca bunun
在當時候的人種
mangki' nii'ang tupa'un tu nanu' bununang kini' pang
大概還不算是真正的人
Minvavainin ca tupa'un imiqumican nai
他們的生活樣貌是變化無常的
Minvavaivin ca hubung inai
他們的生命樣貌是變化無常的
Ua' tupa amin pismantuk tu
我們也在思考
na makua ca Bunun dii ki'
這是怎麼的人呢(布農族人傳統思維)
Ua' maiza amin sinpatas tupa tu
也有文章寫道
Matudiip a cia daus buan ca
當時候最先教化人類的
kitnga' taqus Bunun tu
是月亮 說道
Asa ka muu tu minqanciap masumsum is Diqanin
你們該當學會敬禮天神
Masumsum is cikaupa ka
敬畏世上
qanitu' ha'an aidalaqan dii ki'
所有的靈
Is'ang is aidalaqan dii ki'
這個世界的精神體(靈體)
Na maqtu'in amuu malascial ca iniqumican
那麼將會安逸於生活
Ua' minkangna dau ca Bunun laupata' dau
那時候的人類更新了想法
Pismantuk is
思考
tu na maqtu' tupa'un tu pincial is iniqumican dii ki'
將能夠改變這種生活樣貌
Anaqat tudiipin dau ca bunun mangki
所以人類從那時起
Tuza' dau tu kitnga'in masumsum
真正的開始敬拜了
Maqanciap masumsum is Diqanin
學會敬拜天神
Maqanciap masumsum is dalaq
學會敬拜地靈
Maqanciap masumsum is
學會敬拜
malminanan a tupa'un tu is'ang
所謂的整個靈體
Cina qanitu' miqumic ha'an dalaq dii ki'
以及存在這個世上的鬼魂
Minaca'an dii ca Bununi' tupa'un tu
人類從那時起
Aivanin is mavaivi ka iniqumican
恩賜了不同的生活樣貌
Minaha'an padangi'as qais a tupa'un tu
從這所立的分界點上稱之為
tangasan a Bunun ciin ihiku'in a Bunun
先前之人和之後之人
Maca ita ka Bunun a
我們布農族人
tupa'un tu ihiku'in ca bunun haipi'
就是之後的人類了
Ua' tanamta pismantuk ti
那麼我們可以試想著
Ma'az ca tupa'un tu Bunun dii ki'
所謂Bunun是什麼呢
Ua' tanamta saduus tupa'un tu
我們試著看看這個說法
Qalinga nita' palaciat muut mangkun a' qa
那些有關於草類的語辭
Uuca laupang ca sincucuaz mangkun
如同那些所種植的
kukutdaqun mangkun i'
那些水果類的
Uuca kalalaac mangkun i'
如那些結果的
Na tupa'un qai nai tu masanglav
是綠色的
na masanglav
他們一定會說先是綠色的
Maca na dangpipiin ta' tu buan a
如果再過一些時日
Na minbulav
將成黃色的
Maca tunganin minbulav a
如果黃色過了之後
Na tupa'unin tu minqailav
將會說是紫紅色的了
Mu'amin ha'an tupa'un tu "lav lav lav" dii
全都所謂的lav(表面 表皮)這一詞上
ca tupa'un tu minvaivi
描述所有的變化
ca tupa'un tu inudananas
描述所有的過程
ca tupa'un tu
描述
taldai'as mama'az ha'an dalaq dii ki'
大地上萬物的形成(滋長)
maupata' amin dau ca bununi' tu
人類也是如此的
tupa'un tu taldaing talcia
即是所說的成長
mincia dau ca Bunun dii ki'
變成布農族(人類)人形成出現
anaqat minaca'anta tupa'un tu
所以我們從
ta'a ka paitasan saduu qa
單一詞彚來看
uuca siza'tas bunbun a qa
若是我們取香蕉bunbun(一詞)
maca tangausunta siza' ca bunbun a
如果先取下香蕉
na tupata tu na pikau'un ma'un it nii'ang macialun
那麼就會說:還沒有好怎麼吃呢
ua', nii'ang tupa'un tu mazaubun, mazaubun
就是說還沒有熟 熟又嫩的
mazaubun 是比較嫩的 軟的
被催熟的那樣子的部分 好
Uuca ha'an tupa'un tu mazaubun dii ka'qa
在所說 被催熟的這個詞
Zaubun zaubun zaubun 這個過程
催熟 這個過程
經過一個過程是變成zaubun
我們用 我加個動詞"ma"
ma'aiv tu ma-zaubun 的時候
給成ma+zaubun 的時候
Maupas tupa'u tu kala'unanang ita
就像是說我們很刻意的
mazaubun ca bunbuni'na maqtu'in kauun
將香蕉催熟後才能吃
Uuca zaubun dii ki' qa
這zaubun催熟一詞
Na hanunta hiku' tupa'un tu " zaubunun"
把它置在後面說成 zaubunun
zaubunun這個後面出現一個受事焦點這個部分
來取這個名字的時候
mima'az na tupa'un tu zaubunun
成了什麼呢即成了所說的被催熟
bunun 出現在後面
「人或布農族」的字樣出現在後面
所以這個bunun理所當然會被獨立出來的
Bunun這個字就很清楚
「人或布農族」這個字就很清楚
Musuu' kalulung tu
便能一目了然
Ba maca Bunun dii
這個Bunun即是
qana maszang is sinbazbaz ha'an qabas a tu
像古時代所說的
Maca Bunun qabas a' a
古時代的Bunun
nii'ang ac kana' nanu' tupa'un tu Bunun tuza' dii
還不算是真正的人類
Mavaivi ca tupa'un tu iniqumican
傳說是異常的生活
Mavaivi ca tupa'un tu taldai'an nai qabas
古時代說他們的長相是不同的
Uutu paqaisin minaha'an tupa'un tu
但是有了所謂的(兩種人種)分界點
Kadangazas buan mackun mahaiqin tu
受到那個月亮的協助和勸勉
Makua kamuu miqumic a
你們該要如何生活
na maqtu'in amuu tupa'un tu nanu'in amuu minbunun
你們才能夠配稱為Bunun
Anaqa maiza ca tupa'un tu paqais is bunun
所以Bunun有所謂分界點
Tupa'un tu bunun tangaus
就是所說的先代之人
ciin bunun manhiku' dii ki'
和後代之人(之分)
Haipin ita bununi' ca tupa'un tu bunun mincin
我們現代的人才是完整之人
mincia'in ua' minaqtunin mincialin
長完整了長到完全 長到好的
Mindaduun a tupa'un tu iniqumcan bunun
現代的人生活
ha'an qaidalaqan dii ca Bunun haipi'
已在這個世界上成形發展
Anaqat maca Bunun dii ha
所以這個Bunun 一詞
Na maqtu' tupa tu bunun
可以說是指人類
Bunun tuza' ca ita Bununi'
也可說是指這個布農族人
Na maqtu' amin tupa tu bunun
可謂之人
ha'an duma' bubunun mangkuni'
與其他人一樣
Na maqtu' amin tupa'un tu
bunun也是人類的意思
所以我們剛才所講的部分
是有一個很明顯的
早期人類的界線和後面人類的界線
那麼我們現在的Bunun呢
Ha'an tupa'un tu baqlu
在所講的新的觀念上
Ha'an tupa'un tu uqna'unin Diqanin
現代人即是天神的
ikma'ia sicial a bunun ca tupa'un tu Bunun haipi'
另一個創造、改善
anaqa na minaca'an ti' ita' malulu tu
所以我們從這個點上便能了解
maupa ta' qana ca Bunun matungaas Bununi'
原來族人是這樣命名這Bunun之語辭
na minaca'an amin is tupa'un tu paitasan mangki'
也是從這些文章
saduu tu ma'az tu imi'
探究語意是什麼
sinkama'az ca tupa'un tu" Bunun" ngaan dii ki'
Bunun 這個名詞的意義是什麼
na ha'an dii ita' muskun maqanciap tu
我們在這個觀念上一起了解
maupa ta' qana ca Diqanin ,
原來天神就是如此(行事)
maupa ta' qana ca Bunun
原來布農人就是如此
matungaan tu Bunun ata .
命名我們就是Bunun
ua' mantan miqumicang
非常感謝)