布農族族語是屬於南島語系的語言，布農族語的隱喻的語言非常豐富，不僅具有語言學的學理，更具有布農族的語言特色。也許布農族五個亞社群會有不同的說法，今天這一則文化辭典的語料人，我們請語言文化工作者卡社群語的Atul(全茂永) 博士簡單分享布農族的隱喻性的詞彙，我們一起來聽看看。
##有了書寫系統之後，部分族語文化工作者，也著手研究布農語的隱喻性語言，以利於族語復振與傳承的工作。
(布農族卡社語
薪傳級認證 Atul(全茂永) Bunun
maqa itucia Bunun tu qalinga ka
關於布農族的語言
a heza' mita tupaun tu pakadaqvis tu qalinga
我們有隱喻的語言
a maqa takbanuaz za pas tupa'un nai tu patinais
那個巒群好像是說patinais(隱喻)
untu maqe'un malastolu
如果用漢語
翻譯 a 用很遠的話講我們的話
maca tudazu'un pakaqavis tu qalinga
maqa daukang ikma'e'un 還在用的
daukang ikmae'un還在用的
lopaku ka ciaki tupaun tu munata'
現在是講去外面(上廁所)
munata 的中文意思是去外面
maqa munata mastolu ka munata
a maqe itucia Bunun tu sinbazbaz za
布農語的所說的語意
sintupa tu munbiciu
就是說上廁所的意思
ni tu maqtu tulaz tupa tu munbiciu
而不能直接說上廁所
kuca tupa tu munata
用去外面
kuca tupa tu munata bazbaz tupa tun a
用去外面來說
munbinciu
去上廁所
pa heza' mita Bunun na samu
因為我們布農族有禁忌
ho heza samun tulaz bazbaz ni tu macial tu qalinga
有禁忌直接講比較不好聽的話
hezagn amin na maqa tupa bunun tu mamangan
有也有人說別人說很利害
misna'icaq qa aipi minsuma
mamangan是怎麼來的呢
minihan via tu manucqetan
mamangan 是從那個刀 刀最刃的地方
han mai manucqet ta
最前面很利的那個地方
panagqa maqa
所以我們的
mamangan
所以我們的很利害
malasBunun na tupaun tu
布農語的很厲害的人
mamangan tu bunun
很厲害的人
就是mamanga
就是厲害(剛烈)
可是在ihan Bunun tu pakadaqvis tupatu mamangan na
可是在布農語隱喻說很利害
desmidusa a imi
有兩種意思
maqa tas'a ka tubangnu maqa tas'a ka matumacqing
一個是貶抑的一個是讚美的
ai mamangan asu
讚美你說你很厲害啊
tupa su'u tu malmananu
很厲害
heza a tupa tu
有一個講說
mamangan aipa tu bunun
他是很厲害的人
maqa bunun aiza ka mamangan
就是說那個人很利害
maqa mamangan tu sinpakadaqvis sa
可是這個很利害的用隱喻的講法
sintupa tu madikla tu bunun
說他是很壞的人呢
makaming makuamakua tu bunun
很奸詐或怎麼樣怎麼樣的人
pangqa mamita Bunun na qalinga ka
所以 我們布農族語言
pakadaqvis sa ni tu muaz tas'a ka imi cia
隱喻不只單一的語意
heza' cia ka heza' ni tu macial heza' macial tu sinbazbz za
它有好的一面有不好的一面
hezang amin tupa'un tu pali'uni lopak qalinga
還有關現在的語言
opa na maqa qalinga ki Bunun na mis'uka'in na
布農語的語言要消失了
na mi'uka'in na qalinga
語言要消失了
ala qanglac ata tupa tu
但是我們常常講說
na ni tu maqtu malaqtan ni qalinga
不能放掉語言
sintupa ka ni tu maqtu malaqtan
所謂的不能放掉
maqa mamantu imi' 'a malaqtan
真正的意思是放的意思
(maqa ica Bunun iliskina qalinga ka)
但是在布農族的語言概念裡面
sintupa tu ni tu maqtu sipungulan)
它是說不能忘記不能遺忘
pangqa maqa 放掉
所以這個malaqtan
malopaku ka minuninki madia tu imi
現在變成有變成tupa'un tu是多義詞
mqa tas'a ka malaktan maqa tas'a ka sinpala
一個放的意思一個是放棄 一個遺留
ni tu mapala malqatan qalinga
不是遺留就是放棄掉語言
maca ni a sipungul qalinga
或者是遺忘語言的
a sinpakadavis sa malaqatan
放掉是隱喻
sinpakadaqvis aipi tu sinbazbaz
這個也是有隱喻的說法
hezang pali'uninki tu maqe munhan ludun na
有的關於去山上
maqe na muba'av
如果要去山上
muhan ludun qanup pa
去山上打獵
tis'unin ki nani tu asa patan'a ki tesmumut tu
為了不要讓動物聽到
nitu asa pisqancaip desmumut tu na qanup
不要讓動物知道我們要去山上打獵
a maqa madadengaz qabas sa
以前的祖先
maqa madadengaz qabas maca qanup pa
以前的老人家講說要去打獵的時候
忌諱masamu直接tupa tu qanup
很忌諱直接說打獵
masamu tulaz tupa tu qanup
masamu 很忌諱直接講說去打獵
muaz tupa tu munba'av
而只有講說munba'av(去山上)
munba'av ba'av 是指上山
去山上是指上山去
只要講說muba'av ata laqbing
只講說我們明天去山上.
sintupa ka munba'av malas tolu tu
我們明天真正的中文意思是說
munludun ata laqbing
我們明天去山上
maqa sinpakadavis tu imi a
真正的含意它的pakadavis的含意是說
sinpakadavis tu qanup ata laqbing
它的隱喻是說我們明天要去打獵
maca munba'av ata ka
而且我們要去山上的時候
maqa aminamin na
的那個東西
kima'e'un na ho
要用的
bucul opa ka via' 'a
槍和刀
ni tu maqtu tulaz tupa tu
都不可以直接講說
via' bucul
刀和槍
un'ita ka mucul
我們把那個bucul呢
culku'(tupa tu culku')
當作是枴杖來講叫
tupaun ni sibukun tu siilku
郡社講說siliku
maqa via' 'a
我們的那個刀啊
opa qeli'un maca ni a loqucun han di
因為它是佩掛或是綁在這裡
pangqa ni tu maqtu tulaz tu via'
所以不能直接講via'
tupa tu sinqeli
要講說singhaili singqeli
icaqa sinqeli su'?
你所佩掛的在那裡?
maca han ludun na tupa tu icaqa sinqeli su
在山上講說icaqa sinqeli su 的時候
icaqa sinqeli su
你的刀在那裡
ni tu maqtu tulaz tupa tu
而不能講說
icaq qa via' su
你的刀在那裡
opa maszang pisin tan'aun tesmumut
因為好像是說會怕動物聽到
na musbai nai
他們都會跑掉
hezang maca han ludun tungan temumut ta
那還有在山上講動物的時候
ni amin maqtu tulaz tupa ki ngan nai
也不能直接講牠們的名字
heza' 'a cia ka qalinga
牠有牠的講法
minpunguli cak tu toqu'un
我現在忘記了怎麼講
kopin nak ki tumaz za qancepunang
我只知道講那個熊 黑熊
opa mataqdung nga patas cia ka
因為牠的顏色是黑色的
heza' cia ka ngan tupaun tu tumaz
黑熊有黑熊的名字tupaun tu tumaz
maca hanludun na ni tu maqtu tupa tu tumaz
可是在山上的時候你不能講說tumaz
huvevun tupa tu taqdung
要換句話講說taqdung 說黑色的
sintupa aipa tu tumaz
這個是指tumaz
mamita a qanvang
啊 我們的那個山鹿 鹿
tupa'un nepa tu qanvang
叫qanvang(鹿)
maqe'un pakadaqvis sa
可是如果用pakadaqvi(隱喻)講的時候
muaz tupa ki ngamul cia ka
只要講牠的鹿茸
maq vaqa' cia ka tupaun tu ngabul
牠的鹿茸tupa'un tu ngamul
maca tupa tu ma'aq su' 'a siniz
如果說ma'aq su' 'a siniza(你拿到什麼)
ni tu maqtu tupa tu ma'aq su' 'a pinanaq
也不能說ma'aq su' 'a pinanaq(你打到什麼)
masamu aipi
這是很忌諱
pinanah hai sinpanah
pinanaq是用打(射)的
tupa tu maq su' siniza
應該要講說maq su' siniza(你拿多少)
opa muaz ata muludun siza' 'i tesmumut
因為我們去山上是要拿動物
ni tu manaq temumut
而不是打動物
pangqa makucia siza bazbaz
所以我用siza講
maqeq tu pa tu manak ka pinanaq qa
如果講說我打到
maqa pinanaq nak ka cia ngabul的時候
我打的是鹿
ni'in tu itucaBunun tu iniliskinan tu qaliang
這個已經失去布農族語言的思維模式的講法
ala tupa tu
應該要講說
tupa tu ngabul nak ka siniza
我拿到鹿茸
sintupa tu usiza'an qanvang
就是說我有得到鹿
ni tu maqtu tulaz tupa tu qanvang
而也不能直接講說qanvang
ica aipi Bunun tu pakadavis tu qalinga
這是布農族隱喻的一些在平常講的話
mac mahau' 'a bunun na
還有人講說很生氣
mahau naip bazbaz za
他說氣話
maqa sinbazbaz cia ka macial tu qalinga
他講的是正面的話哦
maqa nanu' 'a nitumacial la imi cia
實際上它是反義的
cia ki pakadaqvis
就是也是pakadaqvis
tupa tu u mano'az asu
說你很漂亮
u mano'az asu
是你很漂亮
sintupa cai tu madikla asu saduan
其實他的意思是嗯你很醜
madia' 'a qalinga pakadaqvis
是這樣子那個隱喻很多
hezang tupa tu maszang ng binano'az loqe'
還有講說那個女孩子像鳥一樣
kua cuna tupaun tu loqe'
為什麼叫作鳥呢
opa maqa loqe' 'a
因為那個鳥啊
kusbabai kilim mi ko'un
飛來飛去覓食的
makadaqvisun tu binano'az
它就會隱喻成女人
opa husbabai lusqulusqu kilim ko'un
飛這邊來覓食等一下又飛到另一個地方來覓食
macial tan'aun tu kilim ko'un
很好聽是覓食哦
maqa itucia Bunun tu qalinga ka
可是真正的Bunun的講法是說
kikilim mi dusasa'an
她到處留情啊! 到處留情
pangqa maca heza' bunun tupa tu
所以如果有人說
maszang asu loqe' 'a
你很像小鳥一樣的時候
你不要高興的很快( ni tu mastan manaskal)
ni tu manaskali sintupa epa tu
不要高興那是說
sinpakaqadvi aipa tupa tu
用隱喻的用詞
ma asu ka qalmangqalmang asu tu binano'az
你是很隨便的女孩子
ma asu ka qalmangqalmang asu tu binano'az
你是很隨便的女孩子
heza' amin mita' 'a
我們也有
minhan ni icia hubung mita ti tu qalinga ka
從身體的名稱
min'uni pakadavis tu qalinga
用來隱喻的用法.
minhan ata qulbu
我們從頭髮
maqa qulbu maqe tupa'un ita tu
我們說頭髮
madangqac tu qulbu ka
紅色的頭髮
sintupa epa tu vevi dalaq tu bunun
那是指外國人
masza Amulika mangka' 'a
就像美國人
opa madadangqac nai ta dulbu
因為他們的頭髮是紅色的
pangqa tupa'un ita tu dangqacqaulbu
所以稱之為dangqacqaulbu(紅頭髮)
sintupa aipa tu maqa
那是指
tupa'un madtolu tu dangqacqulmu
中文的意思是紅色的頭髮
真正布農語的概念是美國人或是外國人的意思
maqa ituBunun tu qalinga ka sintupa tu Amulika vevi dalaq tu bunun
hezang amin bunun tupa tu bununtaqdung
也有指說黑的人
sintupa ki pakadaqvis tu bununtaqdung
說黑色的人黑色的人指黑人隱喻指黑人
maqe kucia ata mata pakadaqvis si tu qalinga ka
眼睛的隱喻用語
tupa tu madaqvas sa mata' idadaza' 'a mata'
說那個眼睛很高在上面
tupa tu madaqvas sa mata' idadaza' 'a mata'
說那個眼睛很高眼睛在上面
sintupa epa tu makuniv va bunun di
是指這個人很高傲
makuniv va bunun di
這個人很驕傲
他的sini duan是madaqvas
他的眼光很高
a madaqvas sadu ki bunun samatola' 'i
很高傲的看不起別人
asmatola sadu bunun
samatola是看不起別人這樣
maqi panhaninan denga
講到耳朵
maqa maqa pakacia denga pakadaqvis sa
耳朵的隱喻
sintupa tu uka denga
uka denga 就是没有耳朵
opa uka denga ka sintupa tu ni tu tan'a qalinga
你没有耳朵就是不聽話的意思
因為maqe bazbaz ata ka ni tu tan'a ka
因為我說話而没有聽到
sintupa tu uka dau ka denga ka
表示没有耳朵
pangqa ni aipa tan'a qalinga
所以那是不聽話的人
所以uka denga
所以沒有耳朵
maqe cin ima pali'uni ka ima ka
換了手談手來說
tupa ata tu ai mataqdung ista ima
我們說他的手很黑(髒)
a mahiav siata iam
手很快
isntupa tu matadung mahiav va ima
一個是說他的手很黑他的手很快
sintupa amin aipa tu
那是指說
maszang tau ka ima
就像那mastolu(中文)三隻手
ma'ata bunun pakadaqvis
可是我們Bunun的隱喻
ni tu tupa tu tau ka ima
没有講tau ka ima(三隻手)
tupa ata tu
我們是說
matadung nga ima mahiav va ima
手很黑(髒)手很快
sintupa tu qalmang nga iam siza amin'amin
就是說他的手亂拿東西
ni a Bunun pakadaqvis tupa tu
我們Bunun的隱喻没有講
tau ka ima
三隻手
tupa ata tu
我們是說
mataqdung nga ima mahiav va iam.
手很黑(髒)手很快
sintupa tu qalmang nga iam siza amin'amin
就是說他的手亂拿東西 亂拿東西
a maqe cinni pali'unin hunglus
再談身體的
maqe tupa ata tu mahiav va ngulus
我們人說嘴巴很快
a sintupa aipa tu
那是指
maca heza' sinkukuza ka musu taqu ki duma
他遇到什麼事情就會馬上跟別人講
a heza' amin pali'unin mama
也有談舌頭的
maqe tupa tu mama
談到舌頭
madopus sa mama
舌頭很長
maqa madopus sa mama ka maszang ngi
舌頭很長就像是
mapazikpik mali'aza ki bunun na
常說人長短的
mahiv mataptap pi bunun
mahiv va 有什麼話就馬上傳給別人
maca heza sinkukuza ka
就是有什麼事情
qalmangqalmagn babazbaz za
隨便說長道短
tupa'un tu madopus sa mama
叫做長舌頭
qalmangqalmang mali'aza bunun
就是亂講話愛說閒話的人
tupa'un tu madoqpus sa mama
就講說舌頭很長
mungamasza icia mastolu
有點像漢語的
madopus mama ka imi
長舌婦的那個意思
a maqa pali'unin ki hubung nga
談有關身體的
itu cia ki binano'az tu cucu' 'a
屬於女性的乳房
a masamu ata tulaz tupa tu
我們很忌諱直接講
maz'av ata tulaz bazbaz
我們不好意思直接講說
madaing ista cucu'
乳房很大
madaing ista cucu'
她的奶奶很大
maca makucia pakadaqvis bazbaz za
我們用那個隱喻講的時候
siza ata ki tuci salitung tu lac
我們就拿植物的果實一般講salitung
ai madaing ista saluting
說她的木瓜(乳房)很大
就是madaing nga cia 胸部cia
就是說他的乳房很大
a maqe pali'uni ki bantac ca
談到腳
maqa pali'uni bantac ca
關於腳的
sizaun ita ka bantac dikun
我們拿我們的這個腳
pihanan pangka' 的bantac
移到桌椅的腳
o bantac ci pangka'
桌椅的腳
minhan epun imit tu bantac kikun
是來自我們的這個腳
siza'un ta punhan na
我們拿來用到
ica pangka tu bantac
椅子的腳桌腳或椅子的腳
kopata pali'uni ki han tu
這樣子談
hubung mita pakadaqvis
有關身體的隱喻